ਇਸ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇਕ ਪ੍ਰਭੂ ਹੀ ਹੈ।
ਮਾਇਆ ਵਿਚ ਗਲਤਾਨ ਜੀਵ ਜੰਮਦੇ-ਮਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਰਹਾਉ ਵਾਲੀ ਤੁਕ ਵਿਚ ਮਸਤਕ ਦੇ ਲੇਖਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਇਆ ਹੈ। ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ’ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੇਖ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਹੜਾ ਮਨੁਖ ਸੱਚੇ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਚਿਤਵਦਾ ਤੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਵਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਇਸ ਰਹੱਸ ਨੂੰ ਬੁੱਝ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਭ ਕੁਝ ਕਰਨ-ਕਰਾਉਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਹੈ। ਉਸ ਮਨੁਖ ਦਾ ਰਾਖਾ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਕਾਰ ਢਾਹ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਬਰਕਤ ਨਾਲ ਉਹ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਜੰਮਦਾ-ਮਰਦਾ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਦੁਖ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅੰਤ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸੋਝੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੱਚੇ
ਨਾਮ ਵਿਚ ਸਮਾਇਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਥਿੱਤ ਜਾਂ ਵਾਰ ਦੇ ਸ਼ੁਭ-ਅਸ਼ੁਭ ਹੋਣ ਦੇ ਭਰਮ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸਾਰੇ ਥਿਤ ਤੇ ਵਾਰ ਸਫਲ ਤੇ ਸੁਹਾਵਣੇ ਹਨ। ਪਰ ਜੋ ਮਨੁਖ
ਗੁਰੂ ਦਾ ਆਸਰਾ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ, ਉਹ ਥਿੱਤਾ ਤੇ ਵਾਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ੁਭ-ਅਸ਼ੁਭ ਹੋਣ ਦੇ ਭਰਮ ਵਿਚ ਫਸ ਕੇ ਭਟਕਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਏਕਸੁ ਤੇ ਸਭੁ ਦੂਜਾ ਹੂਆ ॥
ਏਕੋ ਵਰਤੈ ਅਵਰੁ ਨ ਬੀਆ ॥
ਦੂਜੇ ਤੇ ਜੇ ਏਕੋ ਜਾਣੈ ॥
ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਹਰਿ ਦਰਿ ਨੀਸਾਣੈ ॥
ਸਤਿਗੁਰੁ ਭੇਟੇ ਤਾ ਏਕੋ ਪਾਏ ॥
ਵਿਚਹੁ ਦੂਜਾ ਠਾਕਿ ਰਹਾਏ ॥੩॥
-ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ੮੪੨
ਵਿਆਖਿਆ
ਸ਼ਾਬਦਕ ਅਨੁਵਾਦ
ਭਾਵਾਰਥਕ-ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਅਨੁਵਾਦ
ਕਾਵਿਕ ਪਖ
ਕੈਲੀਗ੍ਰਾਫੀ
ਇਸ ਪਦੇ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਨਿਰਾਕਾਰ ਪਰਮ ਹਸਤੀ ਇਕ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਹੀ ਦੂਜਾ ਸੰਸਾਰ ਰੂਪ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਭਾਵ, ਉਸ ਇਕ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਦੂਜੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਨਜਰ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਵੀ ਉਸ ਦਾ ਹੀ ਰੂਪ ਹੈ।
ਨਿਰਾਕਾਰ ਪ੍ਰਭੂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਕ ਰਸ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਪਰ ਇਹ ਜੋ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹਰ ਸਮੇਂ ਬਦਲਦਾ ਹੋਇਆ ਨਜਰ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਹ ਵੀ ਕੋਈ ਦੂਸਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਵੀ ਉਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਹੀ ਅਕਾਰ ਰੂਪ ਹੈ।
ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਕੋਈ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅਕਾਰ ਰੂਪ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਉਸ ਨਿਰਾਕਾਰ ਇਕ ਦਾ ਹੀ ਰੂਪ ਸਮਝਦਾ ਹੋਵੇ, ਭਾਵ ਜਿਹੜਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਿਰਾਕਾਰ ਤੇ ਅਕਾਰ ਰੂਪ ਵਿਚ ਭਿੰਨਤਾ ਨਾ ਮੰਨਦਾ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਗੁਰ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਕੇ ਹਰੀ-ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ ‘ਤੇ ਨੀਸਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਵ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ ’ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਫਿਰ ਸੱਚ ਦਾ ਗਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿਫਤ ਦੱਸੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੱਚ-ਸਰੂਪ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਅਤੇ ਸਿਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਇਕ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਉਪਰੰਤ ਉਸ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਇਕਰੂਪਤਾ ਦੇ ਬਦਲੇ ਦੂਜਾ ਭਾਵ ਰੁਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ, ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਇਕਤਵ ਪ੍ਰਤੀ ਕਦੇ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਕ ਪ੍ਰਭੂ ਵਿਚ ਹੀ ਅਟੱਲ ਯਕੀਨ ਰਖਦਾ ਹੈ।