ਇਹ ਬਾਣੀ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀਆਂ ੧੫ ਥਿਤਾਂ ਨੂੰ ਅਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਉਚਾਰਣ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਥਿਤ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਉਪਮਾ ਕਰਦਿਆ ਉਸ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ
ਗੁਰੂ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਥਿਤ ਦੁਆਰਾ ਮਾਇਆ-ਮੋਹ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਮਨੁਖ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਤੀਜੀ ਅਤੇ ਚੌਥੀ ਥਿਤ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਸ਼ਕਤੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਵੀਂ ਥਿਤ ਦੁਆਰਾ
ਮਾਇਆ ਦੇ ਮਾਰੂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦਿਆਂ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਅਹਿਮਤੀਅਤ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਛੇਵੀਂ ਥਿਤ ਦੁਆਰਾ ਛੇ ਭੇਖਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਸੱਚੇ
ਨਾਮ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਤਵੀਂ ਅਤੇ ਅਠਵੀਂ ਥਿਤ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰ-ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਨਾਮ-ਸਿਮਰਨ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਨਾਵੀਂ ਥਿਤ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਦਸਵੀਂ ਥਿਤ ਵਿਚ ਨਾਮ ਜਪਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਗਿਆਰ੍ਹਵੀਂ ਥਿਤ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦਾ ਵਰਤ ਰਖਣ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਥਿਤ ਦੁਆਰਾ ਜਗਿਆਸੂ ਦੀ ਜੀਵਨ-ਜਾਚ ਬਾਰੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਤੇਰ੍ਹਵੀਂ ਥਿਤ ਵਿਚ ਮਨੁਖ ਦੀ ਨਾਸ਼ਮਾਨਤਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦਿਆ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਮਿੱਠੇ ਭੈਅ-ਅਦਬ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਉੱਚੇ ਆਤਮਕ ਪਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਣ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਚੌਦਵੀਂ ਥਿਤ ਦੁਆਰਾ ਮਾਇਆ ਦੇ
ਤਿੰਨ ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
ਚਉਥੇ ਪਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ-ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਜੁਗਤੀ ਬਾਰੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੰਦਰ੍ਹਵੀਂ ਥਿਤ ਦੁਆਰਾ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਭੇਦ ਦੱਸਦਿਆਂ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਨਾਉ ਨਉਮੀ ਨਵੇ ਨਾਥ ਨਵ ਖੰਡਾ ॥
ਘਟਿ ਘਟਿ ਨਾਥੁ ਮਹਾ ਬਲਵੰਡਾ ॥
ਆਈ ਪੂਤਾ ਇਹੁ ਜਗੁ ਸਾਰਾ ॥
ਪ੍ਰਭ ਆਦੇਸੁ ਆਦਿ ਰਖਵਾਰਾ ॥
ਆਦਿ ਜੁਗਾਦੀ ਹੈ ਭੀ ਹੋਗੁ ॥
ਓਹੁ ਅਪਰੰਪਰੁ ਕਰਣੈ ਜੋਗੁ ॥੧੧॥
-ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ੮੩੯-੮੪੦
ਵਿਆਖਿਆ
ਸ਼ਾਬਦਕ ਅਨੁਵਾਦ
ਭਾਵਾਰਥਕ-ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਅਨੁਵਾਦ
ਕਾਵਿਕ ਪਖ
ਕੈਲੀਗ੍ਰਾਫੀ
ਨੌਵੀਂ ਥਿਤ ਨੂੰ ਨਉਮੀ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਨੌਂ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਸਾਰੀ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਵਿਚਰਨ ਵਾਲੇ ਜੋਗ ਮੱਤ ਦੇ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਨੌਂ ਨਾਥ, ਮਾਲਕ, ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਕ ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਸ ਇਕ ਪਰਮ ਹਸਤੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਹੀ ਨਾਮ ਲੈਂਦੇ ਜਾਂ ਜਪਦੇ ਹਨ।
ਫਿਰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਕਣ-ਕਣ ਵਿਚ ਵਸਣ ਵਾਲਾ ਅਸਲ ਮਾਲਕ-ਪ੍ਰਭੂ ਬੜਾ ਹੀ ਬਲਵਾਨ, ਭਾਵ ਸਮਰੱਥਾ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਉਸ ਜਿਹੀ ਸਮਰੱਥਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਮਾਲਕ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਅੱਗੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਾਇਆ ਜਾਂ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਪੁੱਤਰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ, ਅਸਲ ਵਿਚ ਨਾਥਾਂ ਦੇ ਨਾਥ, ਜਗਤ ਦੇ ਮਾਲਕ ਅਤੇ ਪਾਲਕ, ਉਸ ਇਕ ਪਰਮ ਹਸਤੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਹੀ ਉਪਜ ਹੈ। ਭਾਵ, ਉਸ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਮਾਲਕ ਜਾਂ ਪਾਲਕ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਸਾਰੇ ਜਗਤ ਦੇ ਮਾਲਕ ਅਤੇ ਪਾਲਕ ਉਸ ਇਕ ਪਰਮ ਹਸਤੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਹੀ ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਜਾਂ ਮੁਢ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਇਸ ਜਗਤ ਜਾਂ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਰਾਖਾ ਹੈ। ਭਾਵ, ਉਸ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਨਾ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਮਾਲਕ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪਾਲਕ ਹੈ।
ਇਸ ਕਰਕੇ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਜਨਮਦਾਤਾ, ਮਾਲਕ ਤੇ ਪਾਲਕ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਪਰਮ ਹਸਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਸੀ, ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਚਣ ਵੇਲੇ ਵੀ ਸੀ, ਹੁਣ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਵੀ ਰਹੇਗੀ। ਭਾਵ, ਉਸ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਹਸਤੀ ਅਜਿਹੀ ਨਹੀਂ, ਜੋ ਸਦਾ-ਸਦਾ ਲਈ ਹੈ।
ਇਸ ਪਉੜੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਕ, ਪਰਮ ਹਸਤੀ, ਪਰੇ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ। ਭਾਵ ਉਸ ਹਸਤੀ ਦਾ ਪੂਰਾ-ਪੂਰਾ ਅੰਦਾਜਾ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ; ਉਹ ਮਨੁਖ ਦੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਜਾਂ ਸਮਝ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਅਤੇ ਪਾਰ ਦੀ ਹਸਤੀ ਹੈ। ਉਹ ਹੀ ਸਭ ਕੁਝ, ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰਖਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਹੀ ਇਸ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਕਰਤਾ-ਧਰਤਾ, ਮਾਲਕ ਅਤੇ ਪਾਲਕ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਏਨੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦਾ ਮਾਲਕ ਨਹੀਂ ਹੈ।