ਲਾਵਾਂ

ਰਾਗ ਸੂਹੀ
ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ੩੧ ਮੁੱਖ ਰਾਗਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸੂਹੀ ਰਾਗ ਨੂੰ ਤਰਤੀਬ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਦਰਵਾਂ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ੪੨ ਸ਼ਬਦ, ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ੧੧ ਸਲੋਕ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ੪੬, ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਸਹਿਬ ਦੇ ੨੩, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ੭੫, ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ੫, ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ੩ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਜੀ ਦੇ ੨ ਸ਼ਬਦ ਦਰਜ ਹਨ।

ਸੂਹੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਗ ਤੀਬਰ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਭਗਤੀ-ਭਾਵ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਸੁਹਾਗ ਤੇ ਸੁਹਾਗਣ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚਲੇ ਕੁੜਮਾਈ ਅਤੇ ਲਾਵਾਂ (ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ) ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸ਼ਬਦ ਇਸੇ ਰਾਗ ਵਿਚ ਹਨ। ਇਸ ਰਾਗ ਵਿਚ ਸੁਹਾਗਣ ਜੀਵ-ਇਸਤਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ-ਪਤੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਦੱਸੀਆਂ ਹਨ। ‘ਕੁਚਜੀ’ ਤੇ ‘ਸੁਚਜੀ’ ਸੰਕਲਪਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਵੀ ਵਿਆਹੁਤਾ ਇਸਤਰੀ ਨਾਲ ਹੀ ਜੁੜਦਾ ਹੈ। ਭੈੜੇ ਚਜ-ਆਚਾਰ ਵਾਲੀ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ‘ਕੁਚਜੀ’ ਤੇ ਚੰਗੇ ਚਜ-ਆਚਾਰ ਵਾਲੀ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ‘ਸੁਚਜੀ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ‘ਕੁਚਜੀ,’ ‘ਸੁਚਜੀ’ ਅਤੇ ‘ਗੁਣਵੰਤੀ’ ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸੂਹੀ ਰਾਗ ਵਿਚ ਹੋਣਾ, ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਮੂਲ ਸੁਰ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਹੈ।

ਰਾਗ ਸੂਹੀ ਦਾ ਉਲੇਖ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਘੱਟ ਹੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ, ਸੂਹੀ ਦਾ ਵਰਣਨ ਸੂਹੋ, ਸੂਹਵ ਤੇ ਸੂਹਵੀ ਆਦਿ ਰੂਪਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਲੋਚਨ ਪੰਡਿਤ ਨੇ ਸ਼ੁਧ ਸੂਹਵ ਤੇ ਦੇਸੀ ਸੂਹਵ ਦੋ ਨਾਮ ਦਿਤੇ ਹਨ। ਪੰਡਿਤ ਹਿਰਦੈਨਾਰਾਇਣ ਦੇਵ ਸ਼ੁਧ ਸੂਹਵ ਨੂੰ ਸ਼ਾੜਵ ਜਾਤੀ ਤੇ ਦੇਸੀ ਸੂਹਵ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਜਾਤੀ ਦਾ ਰਾਗ ਮੰਨਦੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵਰਾਂ ਨੂੰ ਬਿਲਾਵਲ ਥਾਟ ਦੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪੁੰਡਰੀਕ ਵਿਠੁਲ ਨੇ ਸੂਹਵੀ ਨੂੰ ਰਾਗ-ਰਾਗਨੀ ਵਰਗੀਕਰਣ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ, ਰਾਗ ਨਟ ਨਾਰਾਯਨ ਦੀ ਰਾਗਨੀ ਅਤੇ ਕੇਦਾਰ ਥਾਟ ਤੋਂ ਜਨਮਿਆ ਰਾਗ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਹੋਰ ਗ੍ਰੰਥਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਜਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।

ਕਾਨੜਾ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਇਕ ਸੂਹਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਜੋ ਕਠਨ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਸੂਹਾ ਰਾਗ ਨੂੰ ਹੀ ਸੂਹੀ ਰਾਗ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਨਾਮ ਸੂਹੀ ਤੇ ਸੂਹਾ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਸਰੂਪ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਸੂਹਾ ਕਾਫੀ ਥਾਟ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੂਹੀ ਬਿਲਾਵਲ ਥਾਟ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ।

ਸੂਹੀ ਇਕ ਅਪ੍ਰਚਲਤ ਰਾਗ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਂ ਨੇ ਹੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਅਨੁਸਾਰ ਸੂਹੀ ਕਾਫੀ ਥਾਟ ਦੀ ਸ਼ਾੜਵ ਰਾਗਨੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੂਹਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਧੈਵਤ ਵਰਜਤ ਹੈ। ਗੰਧਾਰ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦ ਕੋਮਲ, ਬਾਕੀ ਸ਼ੁਧ ਸੁਰ ਹਨ। ਵਾਦੀ ਮੱਧਮ ਅਤੇ ਸੰਵਾਦੀ ਸ਼ੜਜ ਹੈ। 

ਡਾ. ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰਮਤਿ ਸੰਗੀਤ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ ਸੂਹੀ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਸੁਤੰਤਰ ਰੂਪ ਰਾਗੀਆਂ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਵਿਹਾਰਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਲਤ ਹੈ। ਬਿਲਾਵਲ ਥਾਟ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਵਰਣਨ ਗੁਰਮਤਿ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਕਈ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕਾਂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ, ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਐਬਟਾਬਾਦ, ਡਾ. ਮਨਸੁਖਾਨੀ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਰਾਗ ਨਿਰਣਾਇਕ ਕਮੇਟੀ ਵਲੋਂ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਰਾਗ ਸੂਹੀ ਦਾ ਸਰੂਪ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ:

ਰਾਗ ਸੂਹੀ ਦਾ ਸਰੂਪ
ਥਾਟ: ਬਿਲਾਵਲ
ਵਾਦੀ: ਪੰਚਮ
ਸੰਵਾਦੀ: ਸ਼ੜਜ
ਜਾਤੀ: ਸੰਪੂਰਨ-ਸੰਪੂਰਨ 
ਆਰੋਹ: ਸ ਰੇ ਗ ਮ ਪ, ਨੀ ਧ ਨੀ ਸਂ (ਤਾਰ ਸਪਤਕ)।
ਅਵਰੋਹ: ਸਾਂ (ਤਾਰ ਸਪਤਕ) ਨੀ (ਕੋਮਲ) ਧ ਪ, ਮ ਗ, ਰੇ ਗ ਰੇ ਸ।
ਮੁੱਖ ਅੰਗ (ਪਕੜ): ਸਾ (ਤਾਰ ਸਪਤਕ) ਨੀ (ਕੋਮਲ) ਪ, ਮ ਗ ਰੇ ਗ, ਮ ਗ ਰੇ ਸ।

ਗਾਇਨ ਸਮਾਂ
ਦਿਨ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪਹਿਰ।