ਸੋਹਿਲਾ

ਬਾਣੀ
ਇਸ ਬਾਣੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਖ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕ ਤੰਦਾਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪਹਿਲੀ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਇਸ ਬਾਣੀ ਵਿਚਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਉਚਾਰੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਜੁੜਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ‘ਆਰਤੀ’ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।

ਇਸ ਦੀ ਦੂਜੀ ਤੰਦ ਇਸ ਬਾਣੀ ਦੇ ਪਾਠ/ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਜੁੜਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ, ਫਰੀਦਕੋਟੀ ਤੇ ਸੰਪਰਦਾਈ ਦੋਹਾਂ ਟੀਕਿਆਂ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਇਸ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰ ਸਮੇਂ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ (ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ) ਦੀ ਬੇਨਤੀ ’ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸੌਣ ਵੇਲੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕਰਨ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਚਲ ਪਈ।

ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਨੂੰ ਭਾਈ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ: ਇਕ ਦਿਨ ਬੇਦੀ ਕੁਲ ਦੇ ਦੀਪਕ (ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ) ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਸਨ। (ਲਹਿਣਾ ਜੀ) ਕੋਲ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਘੁੱਟ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਨੀ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਝਰੀਟਾਂ ਪਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਨੇ ਦੋਨੋਂ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ, ‘ਹੇ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਦਾਤਾ (ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ)! ਇਹ ਕੰਡੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੱਜ ਗਏ ਹਨ? ਐਸੀਆਂ (ਕੰਡਿਆਲੀਆਂ) ਥਾਂਵਾਂ ‘ਤੇ ਤਾਂ ਕਦੇ ਆਪ ਗਏ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਝਰੀਟਾਂ ਹੁਣੇ ਹੀ ਲੱਗੀਆਂ ਜਾਪਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਣ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸੋ।’

ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਦੇ ਇਹ ਬੋਲ ਸੁਣ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ, ‘ਇਕ ਆਜੜੀ, ਜਿਥੇ ਬਹੁਤ ਝਾੜ ਕੰਡੇ ਨੇ, ਇੱਜੜ (ਬੱਕਰੀਆਂ) ਚਰਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਇਕ ਮਨ ਹੋ ਕੇ ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਲ ਕੀਰਤਨ-ਸੋਹਿਲੇ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦਾ ਫਿਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਚਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਉਸ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਕੰਡਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣ ਦੇਣਾ। ਸਮਝੋ ਅਸਾਂ ਦੇ ਉਥੋਂ ਇਹ ਝਰੀਟਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹਨ। ਹੇ ਲਹਿਣੇ! ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਬੋਲ ਸੱਚ ਜਾਣ ਕੇ ਮੰਨ ਲੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਜਿਥੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਕੀਰਤਨ-ਸੋਹਿਲਾ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਯਕੀਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।’

ਇਹ ਕਹਿਣ ਪਿੱਛੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਕ ਸਿਖ ਨੂੰ ਸੱਦਿਆ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਦਾਤਾ (ਗੁਰੂ ਜੀ) ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਫਲਾਨੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਜੋ ਆਜੜੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਲ ਇੱਜੜ ਨੂੰ ਚਰਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਜਾਵੋ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਲਿਆਵੋ।’

ਸੰਦੇਸ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਆਜੜੀ ਉਸ ਸਿਖ ਨਾਲ ਚਲ ਪਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਚਰਨਾਂ ’ਤੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਰਪਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਆਜੜੀ ਨੂੰ ਬਚਨ ਕੀਤਾ, ‘ਕੀਰਤਨ ਸੋਹਿਲੇ ਦਾ ਪਾਠ ਜੋ ਤੇਰੇ ਯਾਦ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਸੌਣ ਵੇਲੇ ਪੜ੍ਹਿਆ ਕਰੋ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਮਿਲਣਗੀਆਂ ਅਤੇ ਮਨ ਵਿਚੋਂ ਈਰਖਾ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਏਗੀ।’ ਆਜੜੀ ਨੇ ਸੁਣ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, ‘ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਹੋਵੇ, ਹੁਣ ਮੈਂ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਹੀ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਪ੍ਰੇਮ ਸਹਿਤ ਪਾਠ ਕਰਾਂਗਾ ਅਤੇ ਇਹੋ ਹੀ ਸ਼ਾਂਤੀਦਾਇਕ ਰੀਤੀ ਸਮਝਾਂਗਾ।’

ਫਰੀਦਕੋਟੀ ਟੀਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਇਸ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ਵਿਚ ਮਗਰਲੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਸ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ: “ਇਹ ਮ੍ਰਯਾਦਾ ਸੋਹਿਲੇ ਕੀ ਆਦਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸੇਂ ਚਲੀ, ਤੀਨ ਸਬਦੋਂ ਕਾ ਪਾਠੁ ਹੋਤਾ ਰਹਾ। ਏਕ ਸਮੇਂ ਪੰਚਮ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੇ ਆਗੇ ਏਕ ਵਣਜਾਰੇ ਸਿਖ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕਰੀ, ਕਿ ਹੇ ਸਚੇ ਪਾਤਿਸਾਹ! ਹਮ ਲੋਕੋਂ ਕੋ ਬਿਦੇਸ ਮੈ ਚੋਰ ਵਾ ਭੂਤਾਦਿਕੋਂ ਕਰ ਕੇ ਭ੍ਯੰਕਰ ਅਸਥਾਨੋ ਮੇਂ ਰਹਨਾ ਹੋਤਾ ਹੈ। ਸੋ, ਜਿਸ ਤੇ ਹਮਾਰੀ ਸਰਬ ਪ੍ਰਕਾਰ ਰਖ੍ਯਾ ਹੋਵੇ, ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਕੇ ਐਸਾ ਮੰਤ੍ਰ ਕਹੋ। ਤਬ ਗੁਰੂ ਮਹਾਂਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਤੀਨ ਸਬਦੋਂ ਮੈਂ ਔਰ ਦੋ ਸਬਦ ਮਿਲਾਕਰ ਸੋਹਿਲਾ ਮੰਤ੍ਰੁ ਕਹਾ। ਇੱਕੁ ਸਬਦ ਚੌਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਅਰੁ ਏਕੁ ਅਪਨਾਂ। ਏਹੁ ਸੋਹਿਲਾ ਮੰਤ੍ਰੁ ਪਹਿਰੂਆ ਹੈ, ਪੱਕੇ ਕੋਟ ਕੇ ਤਾਲੇ ਵਤ ਸਿਖੋਂ ਕੇ ਧਨ ਮਾਲ ਕਾ ਰਖਕੁ ਹੈ; ‘ਜਪੁ’ ਜੀ ਇਸ ਕੀ ਕੁੰਜੀ ਹੈ॥”

ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਖੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਜਿਥੇ ਇਸ ਬਾਣੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਖ ਉਜਾਗਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਸਿਖ ਦੇ ਅੰਗ-ਸੰਗ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਖਾਸ ਕਰ ਉਸ ਸਮੇਂ, ਜਦੋਂ ਸਿਖ ਬਾਣੀ ਨਾਲ ਜੁੜਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਿਖ ਨੂੰ ਬਾਹਰੀ ਭਟਕਣਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਉਪਰ ਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਸ਼ਬਦ ੩
ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਉਚਾਰਣ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਪੁਰੀ (ਉੜੀਸਾ/ਓਡੀਸ਼ਾ) ਵਿਚਲੇ ਜਗਨ ਨਾਥ ਮੰਦਰ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਇਥੇ ਬੰਗਾਲ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ। “ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਯੂਰਭੰਜ ਅਤੇ ਬਾਲਾਸੋਰ ਜਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘ ਕੇ ਮਹਾਂਨਦੀ, ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਆਦਿ ਨਦੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ।... ਕਟਕ ਵਿਖੇ ਮਹਾਂਨਦੀ ਕੰਢੇ ਆਰਾਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਧਵਲੇਸ਼ਵਰ ਮਹਾਂਦੇਵ ਦੇ ਪੁਰਾਤਨ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਵੀ ਪਹੁੰਚੇ।…. ਇਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਭੁਵਨੇਸਵਰ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ।”

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਮੇਂ ਓਡੀਸ਼ਾ ਵਿਚ ਪਰਾਤਾਪੁਰਦੇਵ ਨਾਂ ਦਾ ਰਾਜਾ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਵੈਸ਼ਨਵ ਮਤ ਦਾ ਅਨੁਯਾਈ ਸੀ। ਇਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮੇਲ ਪ੍ਰਸਿਧ ਵੈਸ਼ਨਵ ਭਗਤ ਚੈਤੰਨਯ ਨਾਲ ਵੀ ਹੋਇਆ। ਪੁਰੀ ਗਜ਼ਟੀਅਰ ਅਨੁਸਾਰ ਚੈਤੰਨਯ ਜੀ ਇਥੇ ੧੫੧੦ ਈ. ਵਿਚ ਆਏ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਆਗਮਨ ਵੀ ਇਥੇ ਤਕਰੀਬਨ ੭ ਜੂਨ ੧੫੧੦ ਈ. ਵਿਚ ਰਥ ਯਾਤਰਾ ਮੇਲੇ ‘ਤੇ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਥੇ ਹੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਧਨਾਸਰੀ ਰਾਗ ਵਿਚਲਾ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਉਚਾਰਿਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਸਦਕਾ ਪੁਰੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੰਡਤ ਕਲਿਯੁਗ ਆਦਿ ਅਨੇਕ ਪਖੰਡੀ ਤੇ ਕੁਕਰਮੀ ਗੁਰਮੁਖ ਪਦਵੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ। ਇਸ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਜਿਥੇ ਨਿਵਾਸ ਕੀਤਾ ਉਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ‘ਮੰਗੁਮਟ’ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਇਕ ਬਾਉਲੀ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਰ-ਸਥਾਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਉਦਾਸੀ ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਸਾਧੂ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਪ੍ਰਚਲਤ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮਿਹਰਬਾਨ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ ਵਿਚ ਇਸ ‘ਆਰਤੀ’ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਰਾਮੇਸ਼ਵਰਮ ਵਿਚ ਉਚਾਰਿਆ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ ਇਸ ਨੂੰ ਜਗਨ ਨਾਥ ਮੰਦਰ ਨਾਲ ਹੀ ਜੋੜਦੀ ਹੈ। ਡਾ. ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਆਰਤੀ ਵਿਚ ਆਏ ‘ਮਲਆਨਲੋ’ ਅਤੇ ‘ਅਨਹਤਾ ਸ਼ਬਦ ਵਾਜੰਤ ਭੇਰੀ’ ਨੂੰ ਉੜੀਆ ਬੋਲੀ ਦੇ ਦਰਸਾ ਕੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਜਗਨ ਨਾਥ ਮੰਦਰ ਨਾਲ ਹੀ ਮੰਨਿਆ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਇਸ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੀ ਆਰਤੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਾ ਹੋਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਪਾਂਡੇ ਵਲੋਂ ਪੁਛਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਾਦਰ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਹੋ ਰਹੀ ਕੁਦਰਤੀ ਆਰਤੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਵਾਲੀ ਜਨਮਸਾਖੀ ਵਿਚ ਇਸ ਦਾ ਉਲੇਖ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:

“ਤਬ ਮਰਦਾਨੇ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਬੈਠਾਇ ਕਰ ਬਾਬਾ ਜੀ ਜਗਨ ਨਾਥ ਕੇ ਦੁਆਰੇ ਪਰ ਜਾਇ ਬੈਠੇ। ਤਾਂ ਪਾਂਡੇ ਜਗਨ ਨਾਥ ਕੀ ਆਰਤੀ ਲਗੇ ਕਰਨ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਸਮਾਧ ਲਾਇਕੇ ਬੈਠ ਰਹੇ। ਤਬ ਸਭ ਪਾਂਡੇ ਆਰਤੀ ਕਰਕੇ ਬਾਬੇ ਪਾਸ ਆਇ ਬੈਠੇ ਅਰ ਉਨਾਂ ਕਹਿਆ, ਤੁਸੀਂ ਜਾਤ੍ਰੀ ਆਏ ਹੋ। ਅਰ ਅਸਾਂ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਆਰਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਰ ਤੁਸੀਂ ਕਯੋਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਤਾਂ ਬਾਬੇ ਕਹਿਆ ਕਿ ਏਕ ਈਸਵਰ ਕੀ ਆਰਤੀ ਹੈ ਅਰ ਏਕ ਜੀਵ ਕੀ ਆਰਤੀ ਹੈ। ਸੋ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹਮ ਸੁਣਤੇ ਹੈਂ ਅਰ ਦੇਖਦੇ ਹੈ ਸੋ ਅਉਰ ਹਮ ਕੈਸੀ ਆਰਤੀ ਕਰੈਂ। ਤਾਂ ਪਾਂਡਿਆ ਕਹਿਆ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕੌਨ ਸੀ ਆਰਤੀ ਸੁਣੀ ਹੈ। ਤਾਂ ਬਾਬੇ ਸਬਦ ਆਖਿਆ: ਗਗਨ ਮੈ ਥਾਲੁ ਰਵਿ ਚੰਦੁ ਦੀਪਕ ਬਨੇ ਤਾਰਿਕਾ ਮੰਡਲ ਜਨਕ ਮੋਤੀ…ਧਨਾਸਰੀ ਮਹਲਾ ੧॥ ਆਰਤੀ॥੯॥ -ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ੬੬੩

...ਤਾਂ ਏਹ ਬਚਨ ਸੁਣ ਕੇ ਪਾਂਡੇ ਚਰਨਾਂ ਪਰ ਗਿਰ ਪੜੇ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਰਾਤ ਕੋ ਜਗਨ ਨਾਥ ਸੁਪਨੇ ਮੈਂ ਆਇਆ ਅਰ ਤਿਨੋਂ ਪਾਂਡਿਊ ਕੋ ਕਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਹੀ ਨਾਨਕ ਰੂਪ ਧਾਰਿਆ ਹੈ। ਜਗਤ ਦੇ ਉਧਾਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ। ਸੋ ਤੁਸੀਂ ਪ੍ਰਿਥਮੇ ਜਿਸ ਅਸਥਾਨ ਤੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਬੈਠੇ ਹਨ ਤਿਸ ਜਗਾਂ ਦੀਵਾ ਅਰ ਪੂਜਾ ਕਰਨੀ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਉਥੋਂ ਉਠ ਕੇ ਸਮੁੰਦਰ ਕੇ ਕਿਨਾਰੇ ਆ ਬੈਠੇ।”

ਇਥੇ ਹੀ ਪੁਰੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪੰਡਤ ਕਲਜੁਗ ਨਾਲ ਮੇਲ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵਲੋਂ ਕਰਤਾਪੁਰਖ ਦੇ ਨਾਮ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸੰਸਾਰਕ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਨਿਰਮੂਲਤਾ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸ਼ਬਦ ‘ਮੋਤੀ ਤ ਮੰਦਰ ਊਸਰਹਿ ਰਤਨੀ ਤ ਹੋਹਿ ਜੜਾਉ’ ਵੀ ਉਚਾਰਣ ਕੀਤਾ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।