ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ

ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਦੋ ਬਾਣੀਆਂ ਦਰਜ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪਹਿਲੀ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੁਆਰਾ ਉਚਾਰੀ ਬਾਣੀ ਪੰਨਾ ੧੧੦੭ ਤੋਂ ੧੧੧੦ ਤਕ ਤੁਖਾਰੀ ਰਾਗ ਵਿਚ ਤੇ ਦੂਜੀ, ਪੰਨਾ ੧੩੩ ਤੋਂ ੧੩੬ ਤਕ ਮਾਝ ਰਾਗ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਦੁਆਰਾ ਉਚਾਰਣ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ੧੭ ਤੇ ਦੂਜੀ ਦੇ ੧੪ ਪਦੇ ਹਨ। ਦੋਹਾਂ ਬਾਣੀਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਲਗਭਗ ਇਕ ਸਮਾਨ ਹੀ ਹੈ।

ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ, ਇਕ ਕਾਵਿ-ਰੂਪ
ਪਹਿਲੇ-ਪਹਿਲ ਦੇਸੀ ਸਾਲ ਦੀਆਂ ਛੇ ਰੁੱਤਾਂ ਨੂੰ ਅਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ-ਗਮੀਆਂ ਦਾ ਚਿਤਰਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ‘ਖਟ ਰਿਤੂ ਵਰਣਨ’ ਜਾਂ ‘ਰੁਤੀ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਗਰੋਂ, ਇਹੀ ਵਰਣਨ ਜਦੋਂ ਸਾਲ ਦੇ ਬਾਰਾਂ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਲਗਾ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ ਦੀ ਪਧਰ ‘ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤਾ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੇਵਲ ਬਾਹਰੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੀ ਫਰਕ ਸੀ। ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗੇੜ ਨਾਲ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਅੰਤਰ ਆ ਗਿਆ ਕਿ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਉ ਲਈ ‘ਖਟ ਰਿਤੂ ਵਰਣਨ’ ਤੇ ਬਿਰਹੋਂ-ਵਿਜੋਗ ਦੇ ਵਰਣਨ ਲਈ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਸੇ’ ਜਾਂ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਦਾ ਆਸਰਾ ਲਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਮਲਕ ਮੁਹੰਮਦ ਜਾਇਸੀ ਆਪਣੇ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਪਦਮਾਵਤ (੧੫੨੮ ਈ.) ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਣੀ ਪਦਮਨੀ ਦੀਆਂ ਰੰਗ-ਰਲੀਆਂ ਨੂੰ ‘ਖਟ ਰਿਤੂ ਵਰਣਨ’ ਹੇਠ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਰਾਜਾ ਰਤਨਸੇਨ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਵਿਚ ਵਿਆਕੁਲ ਹੋਈ ਰਾਣੀ ਨਾਗਮਤੀ ਦਾ ਚਿਤਰਣ ‘ਬਾਰਹਮਾਸੇ’ (ਅਸਾੜ੍ਹ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਜੇਠ ਤਕ) ਵਿਚ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਸਾਹਿਤਕ ਪਖ ਤੋਂ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਲੋਕ-ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਹੀ ਇਕ ਵੰਨਗੀ ਹੈ। ਜਿਆਦਾਤਰ, ਇਸ ਲੋਕ-ਕਾਵਿ ਵਿਚ ੧੧ ਮਹੀਨੇ ਨਾਇਕਾ ਵਿਯੋਗ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਾਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ੧੨ਵੇਂ ਮਹੀਨੇ ਨਾਇਕ ਨਾਲ ਮੇਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਦੋਹਾਂ ‘ਬਾਰਹਾ ਮਾਹਾ’ ਬਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਹੁਣ ਤਕ ਹੋਈ ਖੋਜ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਮਿਲਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਅਪਭ੍ਰੰਸ਼ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਤੇਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ‘ਧਰਮ ਸੂਰੀ ਸਤੁਤੀ’ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ‘ਬਾਰਹ ਨਾਵਉ’ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ਼ੰਭੂਨਾਥ ਅਨੁਸਾਰ ਉਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ, ਰਾਜਸਥਾਨੀ, ਗੁਜਰਾਤੀ ਆਦਿ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਵੀ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹੇ’ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ। ਪਰੰਤੂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੁਆਰਾ ਤੁਖਾਰੀ ਰਾਗ ਵਿਚ ਉਚਾਰਿਆ ਇਹ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਤਨ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਬਣਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਦਰਜ ਦੋ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸ ਨਾਮ ਦੀਆਂ ਦੋ ਰਚਨਾਵਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹ’ ਦਿਤਾ ਹੈ। ਇਹ ‘ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤਾਰ’ ਦੇ ਬੰਦ ੮੬੭ ਤੋਂ ੮੭੯ ਤਕ ਹੈ। ਦੂਜੇ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ (ਬੰਦ ੯੧੧ ਤੋਂ ੯੨੫) ਉਪਰ ਸਿਰਲੇਖ ਵਿਚ ਇਸ ਦਾ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ, ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਉਪਰ ਦਰਜ ਸੂਚਨਾ ਇਸ ਦੇ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਹੋਣ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਿਖ, ਭਾਈ ਬਹਿਲੋ ਜੀ, ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਇਕ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਰਚੇ ਜਾਣ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ ਦੁਰਲਭ ਹੈ।

ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਨੇ ‘ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤਾਰ’ ਵਾਲੇ ਉਪਰੋਕਤ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨਾਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਸਿਖ ਵਲੋਂ ਸੰਨ ੧੮੨੦ ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਇਕ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਦਾ ਜਿਕਰ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਲੇਖਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਨਾਇਕ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਬਣਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜੰਗਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਬਾਰਾਂ ਮਹੀਨਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਦਿਤਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੋ. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਬਾਰਾਂਮਾਹਾਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕਾ’ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਮਧਕਾਲ ਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਦੀ ਇਕ ਲੰਮੀ ਪਰੰਪਰਾ ਉਸਾਰੀ ਹੈ। ਮਧਕਾਲ ਵਿਚੋਂ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ, ਸ਼ਾਹ ਮੁਰਾਦ, ਗੁਰਦਾਸ ਸਿੰਘ, ਹਾਫਜ਼ ਬਰਖੁਰਦਾਰ ਆਦਿ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਾਲ ਵਿਚੋਂ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਆਰਿਫ, ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ, ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ, ਮੌਲਾ ਬਖਸ਼ ਕੁਸ਼ਤਾ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਆਦਿ ਦੇ ਨਾਂ ਵਰਣਨਯੋਗ ਹਨ। ਪ੍ਰੋ. ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਪੰਜਾਬੀ ਬਾਰਾਂ ਮਾਹੇ’ ਵਿਚ ੧੦੦ ਬਾਰਹ ਮਾਹੇ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਹਨ।

ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਵਾਂਗ ਹੀ ਰੁਤਾਂ, ਥਿਤਾਂ, ਵਾਰਾਂ (ਦਿਨਾਂ), ਪਹਿਰਾਂ ਆਦਿ ਉਪਰ ਅਧਾਰਤ ਬਾਣੀਆਂ ਵੀ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ:

• ਦੇਸੀ ਸਾਲ ਦੀਆਂ ੬ ਰੁਤਾਂ ’ਤੇ ਅਧਾਰਤ ‘ਰੁਤੀ’।
• ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਗਿਣੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਖਾਂ (ਵਦੀ ਤੇ ਸੁਦੀ) ਦੀਆਂ ਥਿਤਾਂ (ਤਰੀਕਾਂ) ’ਤੇ ਅਧਾਰਤ ‘ਥਿਤੀ’।
• ਹਫਤੇ ਦੇ ਸੱਤ ਦਿਨਾਂ ’ਤੇ ਅਧਾਰਤ ‘ਵਾਰ ਸਤ’।
• ਦਿਨ ਤੇ ਰਾਤ ’ਤੇ ਅਧਾਰਤ ‘ਦਿਨ ਰੈਣਿ’।
• ਦਿਨ ਜਾਂ ਰਾਤ ਦੇ ਚਾਰ ਪਹਿਰਾਂ ’ਤੇ ਅਧਾਰਤ ‘ਪਹਰੇ’।

ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਦਰਜ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਦਾ ਮਨੋਰਥ
ਰੁਤਾਂ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਅਥਵਾ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਰੂਪ-ਰੰਗ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਕਦੀ ਗਰਮੀ, ਕਦੀ ਸਰਦੀ, ਕਦੀ ਖੇੜਾ, ਕਦੀ ਕੁਮਲਾਹਟ। ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਜੀਵ ਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਵੀ ਤਬਦੀਲੀ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ। ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਖੇੜਾ ਜੀਵ ਅੰਦਰ ਵੀ ਖੇੜਾ ਤੇ ਮਸਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਕੁਮਲਾਹਟ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਮਨੁਖੀ ਮਨ ਵਿਚ ਵੀ ਉਪਰਾਮਤਾ ਤੇ ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਨੁਖੀ ਮਨ ਦੀਆਂ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਪਰਸਪਰ ਵਿਰੋਧੀ ਮਨੋ-ਬਿਰਤੀਆਂ ਜੇ ਉਲਾਰ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਜੀਵਨ ’ਤੇ ਮਾਰੂ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਜੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੇਗ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਤੇ ਭਗਤੀ ਸਾਧਨਾ ਦੀ ਨਥ ਪਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਸਲੇ (ਪ੍ਰਭੂ) ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿਤਾ ਜਾਏ ਤਾਂ ਜੀਵਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਜੀਵਨ ਹੋ ਨਿਬੜਦਾ ਹੈ। ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਇਹੀ ਮਨੋਰਥ ਹੈ।

ਡਾ. ਨਿੱਕੀ ਗੁਨਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਬਾਖ਼ੂਬੀ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ: “‘ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਏਕਤਾ’ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਬਿਰਹਾ ਭਰਪੂਰ ਕਾਵਿ-ਰੂਪ ‘ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ’ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁਖ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਸਿਖ ਸਾਹਿਤ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ, ਇਸ ਬਿਰਹਾ ਕਾਵਿ-ਰੂਪ ਅਧੀਨ ਚੰਦਰਮਾ ਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਚਾਲ ਅਨੁਸਾਰ ਰੁੱਤਾਂ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ, ਪ੍ਰਭੂ-ਪਤੀ ਤੋਂ ਵਿਛੜੀ ਜੀਵ-ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਵਿਯੋਗ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਉਤੇ, ਮਾਹ-ਪ੍ਰਤੀ-ਮਾਹ ਪੈਂਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਚਿਤਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਕਾਵਿ-ਰੂਪ, ਰੁੱਤਾਂ ਦੇ ਬਦਲਣ ਕਾਰਨ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਆਂਡਿਆਂ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ (ਅੰਡਜ), ਜੇਰ 'ਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ (ਜੇਰਜ), ਪਸੀਨੇ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ (ਸੇਤਜ) ਤੇ ਜਮੀਨ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ (ਉਤਭੁਜ) ਆਦਿ ਵਖ-ਵਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਾਂ ਅਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਵਿਚ ਆ ਰਹੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਵੀ ਚਿਤਰਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੀਵ-ਇਸਤਰੀ ਇਸ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਅੰਗ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਵਿ-ਰੂਪ ਵਿਚ, ਪ੍ਰਭੂ-ਪਤੀ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਤੀਬਰ ਖੋਜ ਦੇ ਮਾਧਿਆਮ ਰਾਹੀਂ, ਬਦਲਦੀ ਵਾਸਤਵਿਕਤਾ ਨੂੰ ਜਵਲੰਤ ਅਤੇ ਮਾਰਮਕ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿਚ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਕ ‘ਸਿਸਟਮ’ ਵਿਚ ਵਿਉਂਤ-ਬਧ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।”

ਬਾਰਹ ਮਾਹਾ ਤੇ ਸੰਗਰਾਂਦ
ਸੂਰਜ ਦੇ ਇਕ ਰਾਸਿ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਰਾਸਿ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਨੂੰ ‘ਸੰਗਰਾਂਦ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਦੇਵਤਾ ਮੰਨ ਕੇ ਇਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਸ਼ੁਭ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਮਨੌਤ ਮਨੁਖ ਅੰਦਰ ਵਹਿਮ-ਭਰਮ ਆਦਿ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਮਹੀਨੇ, ਦਿਨ, ਮਹੂਰਤ ਆਦਿ ਕਰਤਾ-ਪੁਰਖ ਦੇ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਸਾਰੇ ਹੀ ਭਲੇ ਅਥਵਾ ਸ਼ੁਭ ਹਨ। ਸੋ, ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਗਰਾਂਦ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਨਹੀਂ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਭੂ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜਿਹੜਾ ਮਹੀਨਾ, ਦਿਨ, ਘੜੀ, ਪਲ ਸਿਮਰਨ ਕਰਦਿਆਂ ਲੰਘਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਫਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂ ਜੋ ਸਿਮਰਨ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਜੀਵ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਪਾਤਰ ਬਣਦਾ ਹੈ।